Η αρχαία πόλη της Σάμου βρίσκεται στη νοτιοανατολική πλευρά του ομώνυμου νησιού και νοτιοδυτικά σε σχέση με τον οικισμό του Άνω Βαθέως, δηλαδή εκεί που είναι τώρα ο οικισμός του Πυθαγορείου ή Τηγανιού. Θεωρούνταν μία από τις σημαντικότερες πόλεις της αρχαιότητας. Τόσο σε αυτή όσο και στο χώρο του Ηραίου, τα παλαιότερα αρχαιολογικά ευρήματα χρονολογούνται στην 4η χιλιετία π.Χ.
Σύμφωνα με την παράδοση, το όνομα της οφείλεται στο γιο του Αγκαίου, τον Σάμο. Η λέξη ‘Σάμος’ προέρχεται από τη ρίζα sama που σημαίνει “ψηλά”.
Εντοπίστε στον παρακάτω ιστορικό χάρτη της Σάμου την αρχαία πόλη του νησιού:
Η θέση του νησιού στο σταυροδρόμι των θαλάσσιων δρόμων που συνδέουν την κεντρική Ελλάδα με την Ανατολή και την Αφρική, ευνόησε την ανάπτυξη και εξέλιξή του σε σπουδαίο κέντρο του ιωνικού πολιτισμού. Έφθασε στο απόγειο της πολιτισμικής ανάπτυξης και φήμης κατά τον 6ο αιώνα π.Χ. κατά τη διάρκεια της τυραννίας του Πολυκράτη, γιο του Αιάκη.
Είναι τότε και η εποχή που διδάσκει ο φιλόσοφος Πυθαγόρας, ενώ σημαντικά έργα που χρονολογούνται εκείνα τα χρόνια είναι ο μεγάλος ναός της θεάς Ήρας, το αρχαίο υδραγωγείο της πόλης –Ευπαλίνειο Όρυγμα-, η κατασκευή και επέκταση των τειχών, το λιμάνι της αρχαίας πόλης, και ο πολυκράτειος μώλος, θεμελιωμένος σε βάθος 60 οργιές.
Στην παρακάτω δραστηριότητα εμφανίζονται οι φράσεις του ιστορικού Ηρόδοτου για την αρχαία πόλη της Σάμου. Ποια φράση αντιστοιχεί σε κάθε περίπτωση; Σύρετε τα στοιχεία της στήλης δεξιά με τα αντίστοιχά τους στα αριστερά:
Στους αρχαίους φιλοσόφους (και όχι μόνο), μετά από το όνομα τους συχνά ακολουθούσε επιθετικός προσδιορισμός που υποδείκνυε τον τόπο καταγωγής τους.
Ενδεικτικά, στην παρακάτω φωτογραφία απεικονίζεται ένα από τα πιο διάσημα μωσαϊκά της ελληνιστικής περιόδου, το πολύχρωμο ψηφιδωτό του Διοσκουρίδη του Σαμίου με τίτλο “Μουσικός θίασος με ντέφι”.
Τα ερείπια των ελληνικών ρωμαϊκών μνημείων και το εντυπωσιακό Ευπαλίνειο όρυγμα ή Υδραγωγείο του Ευπαλίνου, μαζί με το Ηραίο της Σάμου, έχουν κυρηχθεί Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς από την UNESCO, το 1992. Στην παρακάτω φωτογραφία εμφανίζεται το εσωτερικό Ευπαλίνειου ορύγματος. Γιατί χαρακτηρίζεται εντυπωσιακό; Γνωρίζετε άλλες παρεμφερείς κατασκευές σύγχρονες του Ευπαλίνειου ορύγματος;
Στο νησί της Σάμου συνδυάζονται αρμονικά μικροί και μεγάλοι ορμίσκοι και παραλίες, μεγάλοι κόλποι (κόλποι Βαθέως, Μυρτιάς, Μαραθόκαμπου, Πυθαγορείου) και ακρωτήρια, επιβλητικοί ορεινοί όγκοι και εύφορες πεδιάδες με τρεχούμενα νερά. Αυτή η, κατά βάση, ορεινή γεωμορφολογία του νησιού έχει ως αποτέλεσμα την ύπαρξη μεγάλων χειμάρρων και ρεμάτων που κυλούν ορμητικά, σχεδόν καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.
Η μορφή λοιπόν του νησιού καθώς και το εύκρατο μεσογειακό κλίμα έχουν σαν αποτέλεσμα και τον ιδιαίτερο πλούτο χλωρίδας και πανίδας που το χαρακτηρίζει.
Τραχεία και μαύρη πεύκη, πεύκα, πουρνάρια, κέδροι, χαρουπιές, αγριελιές, και πλατάνια είναι τα συνηθέστερα είδη δένδρων στο νησί, ενώ παράλληλα καλλιεργούνται συστηματικά ελαιόδενδρα, αμπέλια, και οπωροφόρα δένδρα. Ο εύκολος τρόπος εξασφάλισης ξυλείας εξαιτίας των πολλών δασών συνετέλεσε στην κατασκευή εμπορικών και πολεμικών πλοίων κάνοντας τη Σάμο θαλασσοκράτειρα, από τα αρχαία κι όλας χρόνια. Η παράδοση αυτή της ευρείας χρήσης του ξύλου καθώς και της ναυπηγικής συνεχίστηκε και μετά τα αρχαία χρόνια (ξυλοναυπηγική, με σχετικό σύνδεσμο στις “Περαιτέρω πηγές”).
Τέλος, στη σπάνια πανίδα του νησιού συγκαταλέγονται: η σαύρα της Σάμου, 139 είδη πουλιών που έχουν παρατηρηθεί στο νησί, πληθυσμοί χελώνας caretta-caretta και φώκιας monachus-monachus βορειοδυτικά του νησιού.
