Κτήρια και τύποι κατοικιών

Τι τύπος κατοικίας είναι αυτός?

“Corfu Town Streets” by nenad.trajkovic is licensed under CC BY-NC-ND 2.0

Γενικά, οι τύποι των κατοικιών στην πόλη της Κέρκυρας χαρακτηρίζονται από την έλλειψη ελεύθερου χώρου λόγω της μεγάλης πυκνότητας του πληθυσμού της. Τα περισσότερα σπίτια στην πόλη αποτελούν τα πρώτα δείγματα αστικής κατοικίας που βρέθηκαν στην Ελλάδα. Τα κτήρια χτίζονται με συνεχή και γραμμικό τρόπο. Ένα “μπλοκ” της πόλης αποτελείται από πολλά μικρά οικόπεδα τετράπλευρου μεγέθους. Στο ισόγειο των πολυκατοικιών, ανάλογα με τη θέση τους και την κοινωνική τάξη στην οποία ανήκουν οι ένοικοί τους, συνήθως στεγάζονται εμπορικά καταστήματα ή αποθήκες δωμάτια, ή αχυρώνες όπου συνήθιζαν να φυλάνε τα άλογα και τις άμαξες.

Κτήριο στην οδό Βουλγάρεως

Ένα παράδειγμα τέτοιου κτηρίου που περιγράφεται παραπάνω, μπορούμε να δούμε στην παρακάτω 360° εικονική περιήγηση. Όπως θα δεις, μία θέα που προσφέρεται από αυτήν την περιήγηση είναι η θέα από τη σοφίτα που υπάρχει συνήθως στον τελευταίο όροφο αυτών των πολυκατοικιών…

Όπως είδαμε, τα περισσότερα σπίτια είχαν επίσης μια σοφίτα. Κάθε διαμέρισμα της πολυκατοικίας έχει πρόσβαση στην κοινή σκάλα του κτηρίου μέσω κεντρικού διαδρόμου ή αίθουσας, και τα δωμάτια του σπιτιού συνδέονταν μέσω αυτού του διαδρόμου. Το σαλόνι βρίσκεται στο φωτεινότερο μέρος του σπιτιού ενώ οι δευτερεύοντες χώροι του σπιτιού, π.χ. η κουζίνα ήταν πολύ πιο σκοτεινή.

Κτήριο στην οδό Δελιβενιώτη

Στην παρακάτω 360° εικονική περιήγηση συναντάμε όλα αυτά που συζητούνται παραπάνω. Σημείωσε τους χώρους που σου τράβηξαν την προσοχή και συζήτησε για αυτούς μέσα στην τάξη. Είδες τη θέα από το μπαλκόνι του σπιτιού; Πριν μπεις μέσα στο διαμέρισμα, παρατήρησες ότι στα δεξιά υπάρχει και μία ακόμα πόρτα; Που οδηγεί;

Γενικά, λόγω της πυκνότητας των κτηρίων στην πόλη και του δυσανάλογου ύψους των κτηρίων σε σχέση με το πλάτος των δρόμων, το φυσικό φως και ο εξαερισμός σε αυτά τα σπίτια, ειδικά στους κάτω ορόφους, ήταν εξαιρετικά χαμηλός. Οι καλιτσέλες (προέρχεται από την ιταλική λέξη “callicella”), ενοποίησαν την προσπάθεια για τη βελτίωση των επιπέδων φυσικού φωτός και καθαρού αέρα στο εσωτερικό των κτηρίων. Πρόκειται για στενά φρεάτια, μεγέθους 0,30m x 1,00m περίπου, που βρίσκονταν στα πλάγια ή πίσω από τα κτήρια και μερικές φορές διαπερνούσαν ολόκληρο το μπλοκ.

Δραστηριότητα

Στο παρακάτω αρχιτεκτονικό σχέδιο έχουμε μέρος της κάτοψης από την οικία των αδελφών Αντωνομαρία και Ιερώνυμου Καποδίστρια, η οποία κατεδαφίστηκε γύρω στο 1830 και στο ίδιο σημείο ανοικοδομήθηκε το σημερινό Μέγαρο Καποδίστρια σε σχέδια του αρχιτέκτονα Ιωάννη Χρόνη. Βρες στο σχέδιο την “callicella”, δηλαδή το στενό φρεάτιο που βοηθούσε στο να έχουν τα σπίτια περισσότερο φως και αέρα:

[]

Τύποι κτηρίων

Για την καλύτερη κατανόηση της τυπολογίας των σπιτιών στην παλιά πόλη της Κέρκυρας, είναι απαραίτητο να χωριστούν τα κτήρια σε:

• αστικά-λαϊκά και
• αρχοντικά (mansions)

για να περιγράψουμε και τις εξελίξεις που έγιναν από την Ενετική περίοδο έως τη Βρετανική.

Αστικά-λαϊκά

Τα αστικά και λαϊκά κτήρια αποτελούν τη συντριπτική πλειοψηφία των κτηρίων στην παλιά πόλη της Κέρκυρας. Αυτά ανήκουν στη μεσαία ή κατώτερη τάξη της κοινωνίας και είναι, κατά κανόνα, πολυεπίπεδα, με τη μορφή πολυκατοικιών που είδαμε παραπάνω.

Κατά τη διάρκεια της Ενετικής περιόδου, ανεγέρθηκαν έως τρεις ή τέσσερις όροφοι, ενώ αργότερα κατά τη διάρκεια της βρετανικής περιόδου, προστέθηκαν περισσότεροι όροφοι με αποτέλεσμα, σε ορισμένες περιπτώσεις, να έχουμε κτήρια έξι ή και επτά ορόφων. Επίσης, κατά τη διάρκεια της βρετανικής περιόδου, αυξάνεται η επιφάνεια του δαπέδου πολλών κτηρίων το οποίο επιτυγχάνεται με την ενοποίηση δύο ή περισσότερων κτηρίων σε ένα. Ως αποτέλεσμα, έχουμε πολλά παραδείγματα κτηρίων με μεγάλη πρόσοψη από εκείνη την περίοδο.

Μια άλλη εξέλιξη που συνέβη κατά τη διάρκεια της βρετανικής περιόδου είναι η σταδιακή εγκατάλειψη της κεντρικής σκάλας, που οδηγεί στον πρώτο όροφο, μαζί με τις στοές (porticoes) και τoυς διαδρόμους των ισογείων, τα “sottoporteghi“, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν συχνά κατά την προηγούμενη περίοδο. Έτσι λοιπόν κατά τη Βρετανική περίοδο, το πολυώροφο σχέδιο μίας αστικής κατοικίας που οργανώνεται γύρω από μία κοινή σκάλα τοποθετημένη στην πίσω πλευρά του κτηρίου κυριαρχεί.

Σε αυτόν τον τύπο, οι κύριοι χώροι του σπιτιού βρίσκονται κατά μήκος της μπροστινής πρόσοψης του κτηρίου. Σε πολλά κτήρια σχετικά μεγάλου μεγέθους, χρησιμοποιήθηκε ένα κεντρικό φρεάτιο για πρώτη φορά, προκειμένου να παρέχει αερισμό και φως στους χώρους της σκάλας και στα βοηθητικά δωμάτια. Σε μερικά παραδείγματα, αυτό το φρεάτιο κατασκευάστηκε ανάμεσα σε δύο οικόπεδα και μοιραζόταν από δύο διαφορετικά κτήρια.

Αρχοντικά

Η δεύτερη κατηγορία κτηρίων είναι τα αρχοντικά. Αυτά είναι ακόμα διατηρημένα μέσα στην πόλη και χτίστηκαν κυρίως κατά τη διάρκεια της Ενετοκρατίας. Ανήκαν σε ευγενείς που ήταν υποχρεωμένοι να διατηρήσουν κατοικία στην πόλη. Ωστόσο, η κύρια κατοικία τους βρίσκονταν συνήθως στην εξοχή, δίπλα στα μεγάλα κτήματά τους. Ως εκ τούτου, δε σχηματίστηκαν καθορισμένες περιοχές από τέτοια κτήρια της ‘υψηλής κοινωνίας’, και έτσι αυτού του είδους τα σπίτια βρίσκονται διάσπαρτα σε όλη την πόλη.

Αρχοντικό Πετσάλη

Ένα παράδειγμα από το εξωτερικό και εσωτερικό ενός αρχοντικού στην παλιά πόλη της Κέρκυρας είναι το κτήριο της παρακάτω 360° περιήγησης:

Τα αρχοντικά, στις περισσότερες περιπτώσεις, είναι πολύ παρόμοια με τα πλούσια αστικά σπίτια. Έχουν μέγεθος έως 300 τετραγωνικά μέτρα ανά όροφο και μπορεί να αποτελούνται από έναν, δύο ή τρεις ορόφους, με σχετικά λιτή εμφάνιση. Το κύριο χαρακτηριστικό των σημαντικότερων αυτών κτηρίων ήταν η προβολική «στοά» που δημιουργεί ένα μπαλκόνι στον πρώτο όροφο και τους προσδίδει μια κάπως επιβλητική φόρμα:

Kτίριο ιδιοκτησίας οικογένειας Γιαλλινά (19ος αιώνας). Το 1857, ο διακεκριμένος ζωγράφος Άγγελος Γιαλλίνας γεννήθηκε και έζησε σε αυτό.

Παρά το γεγονός ότι τα αρχοντικά κτήρια στην Κέρκυρα επηρεάζονται από την Ιταλική Αναγέννηση και το Μπαρόκ στυλ, ακολουθούν πολύ πιο απλή και άκαμπτη αρχιτεκτονική. Το περίγραμμα της δομής τους μπορεί να είναι τετράγωνο ή επιμήκη ορθογώνιο. Αυτό ορίζει δύο βασικές κατηγορίες, τα κτήρια:

• στενής πρόσοψης και
• πλατιάς πρόσοψης.

Επίσης, οργανώνονται διάφορες τυπολογίες με βάση τη θέση του πυρήνα του κτιρίου, της σκάλας, η οποία καθορίζεται από την τοποθεσία, τις διαστάσεις και το σχήμα του οικοπέδου. Έτσι έχουμε τρεις περιπτώσεις:

• περίπτωση Α: η κοινή σκάλα βρίσκεται είτε στην μπροστινή πλευρά του κτηρίου ή σε μία από τις πλαϊνές πλευρές του ή στην πίσω πλευρά του. Οι υπόλοιπες από τις τρεις πλευρές της σκάλας συνδέονται με τα γύρω διαμερίσματα.
• περίπτωση Β: υπάρχουν δύο διακριτές ενότητες σε αυτήν την κατηγορία.
  • Στην πρώτη, η κοινή σκάλα βρίσκεται στο κέντρο ενός στενού οικοπέδου που χωρίζει το κτίριο σε δύο ξεχωριστά μέρη και ή, σε παραδείγματα με ευρύτερες διαστάσεις, αφήνοντας ένα ελεύθερο χώρο γύρω από τις τρεις πλευρές της σκάλας.
  • Στη δεύτερη, η σκάλα βρίσκεται κατά μήκος μιας πρόσοψης ή στις πλευρές του κτηρίου.

Μια διαφορετική τυπολογία δημιουργείται και στις δύο περιπτώσεις Α και Β, όταν το σχέδιο είναι το αποτέλεσμα ένωσης δύο κτιρίων σε ένα, είτε με τετράγωνο είτε με ορθογώνιο σχήμα.

• περίπτωση Γ: σχέδια αρχοντικών ή μεγάλα πλούσια αστικά σπίτια, συνήθως παρουσιάζουν μία ιδιαίτερη κάτοψη με εξωτερική σκάλα που οδηγεί από το ισόγειο στον πρώτο όροφο. Υπάρχουν τρεις ξεχωριστές ενότητες σε αυτήν την κατηγορία:
  • Στην πρώτη, η εξωτερική σκάλα βρίσκεται κατά μήκος μιας πλευράς του κτηρίου. Σε ορισμένα κτήρια αυτής της ενότητας βρίσκουμε επίσης την προαναφερθείσα εξωτερική «στοά».
  • Στη δεύτερη, η σκάλα βρίσκεται κατά μήκος του κεντρικού άξονα του κτηρίου. Μια εσωτερική αυλή δημιουργείται και το σπίτι αναπτύσσεται γύρω από αυτή.
  • Στην τρίτη, η σκάλα βρίσκεται στο μπροστινό μέρος του κτηρίου και η εκτεταμένη επιμήκυνσή της σχηματίζει ένα μεγάλο μπαλκόνι στην πρόσοψη.

[Δραστηριότητα προσόψεις και ποια από τα αρχοντικά αντιστοιχούν – Γυαλινα, 360]