Όπως είδαμε, κατά την ενετοκρατία το Παλιό Φρούριο -η Ακρόπολη- εξελίχτηκε αρκετές φορές ώστε να μπορέσει να αποτρέψει τις επιθέσεις του κύριου εχθρού της εποχής: της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Είδαμε επίσης ότι ως στρατηγική τοποθεσία, η Κέρκυρα αποτέλεσε για τους Βενετούς στρατιωτική βάση της περιοχής της Ανατολικής Μεσογείου και της Αδριατικής.
Πέρα από τα στρατιωτικά δεδομένα της εποχής όμως, η πόλη συνέχιζε να ακμάζει εμπορικά και οικονομικά με αποτέλεσμα την αύξηση του πληθυσμού και συνεπώς την αστική εξάπλωση. Έτσι λοιπόν, τα πρώτα χρόνια της ενετοκρατίας, ο οικισμός περιελάμβανε την Ακρόπολη, τα προάστια και τις αγροτικές περιοχές. Όσο εξαπλωνόταν η τείχιση της πόλης προς τα δυτικά, φτάνοντας μέχρι και το Νέο Φρούριο, ο τριγωνικός ενδιάμεσος χώρος που σχηματίστηκε ήταν ο χώρος στον οποίο “έπρεπε να στριμωχτεί” ένας πληθυσμός 44.333 κατοίκων το 1758!
Η αύξηση αυτή του πληθυσμού οφειλόταν στο σύστημα “εσωτερικής μετανάστευσης” που είχαν οργανώσει οι Βενετοί προκειμένου:
Με βάση και τα παραπάνω, γίνεται κατανοητό πλέον ότι τα έργα οχύρωσης, και κατ’ επέκταση τα τείχη της πόλης, καθόρισαν την ανάπτυξη και και την εμφάνισή της.
Τα πρώτα έργα στα οποία επιδόθηκαν οι Βενετοί τα 200 πρώτα χρόνια ήταν να εξελίξουν την ήδη υπάρχουσα τείχιση της μεσαιωνικής περιόδου. Πρώτα έγινε μία τάφρος, η επονομαζώμενη Contra fossa (Εικόνα 1), χωρίζοντας έτσι το Παλαιό Φρούριο από την απέναντι στεριά, καθώς και ένα τεχνητό λιμάνι στην περιοχή Μαντράκι (εικόνα 2). Μέχρι το τέλος του 16ου αιώνα μ.Χ., τα έργα που περιέβαλαν την Ξώπολη (Xopoli) ήταν ολοκληρωμένα, μετατρέποντας αυτήν την ενδιάμεση τριγωνική περιοχή (ανάμεσα στα δύο φρούρια) ως το νέο οικονομικό και πολιτιστικό κέντρο της Κέρκυρας. Το Παλαιό Φρούριο μετατρέπεται με τη σειρά του σε στρατιωτικό και διοικητικό κέντρο των Βενετών.
Εικόνα 1. “Old Fortress Port & Moat” (Το Παλαιό Φρούριο με την τάφρο, ενώ στο βάθος δεξιά φαίνεται και η γέφυρα που ενώνει το φρούριο με την απέναντι στεριά) by Kurayba is licensed under CC BY-SA 2.0
Τα έργα οχύρωσης ολοκληρώθηκαν περί τα μέσα του 17ου αιώνα μ.Χ. υπό την επίβλεψη του στρατιωτικού μηχανικού Filippo Verneda. Τον 18ο αιώνα μ.Χ. όμως, και μετά την τελευταία επιθεση των Οθωμανών το 1716, υπό την επίβλεψη του στρατιωτικού Schulemburg προτάθηκε και ολοκληρώθηκε η οχύρωση των λόφων Αβράμη και Αγίου Σωτήρος στα σύνορα της πόλης, καθώς και η κατασκευή ενός μικρού φρουρίου στο προάστιο Σαρόκο (San Rocco), προκειμένου να εξασφαλιστεί η μεταξύ τους επικοινωνία.
Στο παρακάτω χρονοδιάγραμμα φαίνεται η ιστορική εξέλιξη του Παλαιού Φρουρίου:
[χρονοδιάγραμμα]
Η γενικότερη οχύρωση της πόλης παρουσιάζεται μέσα από την κινούμενη εικόνα μεταβολής του ιστορικού χάρτη:
[ιστορικός χάρτης]
Συνολικά, η δομή του Παλαιού Φρουρίου χωρίζεται σε τρία επίπεδα:
Σήμερα, όλα τα τμήματα του Παλαιού Φρουρίου, εκτός από τους δύο προμαχώνες-εισόδους, είναι προσβάσιμα στους επισκέπτες. Τα κτήρια που βρίσκονται εκεί φιλοξενούν διάφορες δημόσιες υπηρεσίες και ιδρύματα, ενώ στους ανοιχτούς χώρους του Φρουρίου (Versiada) διοργανώνονται μουσικές εκδηλώσεις.
Εικόνα 2. “View over Old Town from New Fortress” (Θέα από το Νέο Φρούριο και στα αριστερά το τεχνητό λιμάνι, ενώ στο βάθος δεξιά διακρίνεται το Παλαιό Φρούριο) by Adam Jones, Ph.D. – Global Photo Archive is licensed under CC BY-SA 2.0
Όπως γίνεται σαφές, τα έργα του Νέου Φρουρίου λαμβάνουν μέρος ανάμεσα στο 1571 και 1669, υπό την καθοδήγηση του Ferrante Vitteli. Το φρούριο χτίζεται στο λόφο του Αγίου Μάρκου, όπως φαίνεται στην Εικόνα 2, “επιβλέποντας” το λιμάνι και προσδίδοντας εκτενέστερο αμυντικό σύστημα και σε αυτή την πλευρά της πόλης.
Το Νέο Φρούριο είναι πιο ογκώδες, μικρότερο σε μέγεθος και απλούστερο σε εμφάνιση σε σχέση με το Παλαιό Φρουρίο. Αξιοσημείωτο είναι ότι βρίσκεται 55 μέτρα πάνω από τη στάθμη της θάλασσας ενώ περιλαμβάνει ένα δίκτυο από σύραγγες, δεξαμενές, αποθήκες πυρομαχικών, θέσεις πυροβολικού και διαδρόμους.
Τα κτήρια που βρίσκονται εκεί χτίστηκαν κατά την Βρετανική περίοδο. Οι είσοδοι-πύλες είναι δύο:
Η δομή του χωρίζεται σε δύο επίπεδα:
Σήμερα, το Νέο Φρούριο φιλοξενεί τη Ναυτική Βάση και χρησιμοποιείται επίσης για πολιτιστικές εκδηλώσεις.
Δύο κυρίως δρόμοι διασχίζουν τις χαμηλότερες (σε ύψος) περιοχές, οι οποίοι είναι βασικά χαράδρες που σχηματίζονται από τρεις λόφους. Οι λόφοι είναι προσανατολισμένοι κατά μήκος ενός άξονα Ανατολής-Δύσης ως εξής:
[σχημα δραστηριότητα]
Ένας άλλος κεντρικός δρόμος, κάθετος προς τον παραπάνω άξονα, και μαζί με τον περιφερειακό δρόμο κατά μήκος της περιμέτρου του γύρω τοίχους, αποτελούν το βασικό οδικό δίκτυο που σχετίζεται άμεσα με τις τέσσερις πύλες της κάποτε τειχισμένης πόλης. Το απλό και λιτό βασικό οδικό δίκτυο συνυπάρχει με ένα εξαιρετικά πυκνό και σύνθετο σύστημα δευτερευόντων δρόμων, τα γνωστά καντούνια. Από 1 έως 3 μέτρα, είναι διατεταγμένα με έναν τυχαίο και ευέλικτο τρόπο. Συχνά διαμορφώνονται ανηφορικά, ακολουθώντας το μορφολογία του εδάφους, και σχηματίζοντας σκάλες, κλίσεις, θολωτές διόδους, μικρά διαδοχικά τετράγωνα, και σπάνια είναι ευθεία. Αυτά τα γοητευτικά γραφικά δρομάκια δημιουργούν ένα από τα πιο ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά του ιστορικού κέντρου.
Εικόνα 3. “View of Spianada square” by VSmithUK is licensed under CC BY 2.0
Το 1/3 της επιφάνειας του ιστορικού κέντρου καταλαμβάνεται από την πλατεία Σπιανάδα, ανάμεσα στο Παλαιό Φρούριο και την κυρίως κατοικημένη περιοχή. Η πλατεία έφτασε στο σημερινό της μέγεθος το 1628 για αμυντικούς σκοπούς. Σήμερα χωρίζεται σε δύο επίπεδα: το άνω και το κάτω. Είναι ο μόνος ανοιχτός χώρος στο ιστορικό κέντρο με δέντρα, ενδιαφέροντα τοπία κήπου, και αποτελεί χαρακτηριστικό άνοιχτό χώρο των αστικών κέντρων όπου οι άνθρωποι μπορούν να κάνουν μια βόλτα ή να παρακολουθήσουν υπαίθριες εκδηλώσεις.
Δύο άλλες σημαντικές πλατείες βρίσκονται στην κεντρική περιοχή του ιστορικού κέντρου:
Μέσα στην κατοικημένη περιοχή δεν υπάρχουν άλλοι ανοιχτοί χώροι αρκετά μεγάλοι που να θεωρούνται μεγάλα τετράγωνα. Όλα τα μικρότερα τετράγωνα χρονολογούνται από το μεσαιωνικό σχεδιασμό της πόλης και είναι διάσπαρτα στις παλαιότερες γειτονιές. Η διαρύθμισή τους είναι πολύ ενδιαφέρουσα και μερικά από αυτά θυμίζουν το Ενετικό Campiello, δηλαδή μικρή βενετσιάνικη πλατεία, από την οποία ξεκινούν δρόμοι. Τυπικά χαρακτηριστικά που περιλαμβάνονται σε τέτοια τετραγώνα είναι μια εκκλησία, ένα ή περισσότερα αρχοντικά, κατοικίες της ευημερούσας bourgeoisie (αστική τάξη), και μερικές φορές ένα πηγάδι, το οποίο είναι στην πραγματικότητα το στόμα μιας δεξαμενής, όπως στην πλατεία Κρεμαστής, την πιο όμορφη στην περιοχή του Καμπιέλο.
Ποια πλατεία από τις δύο παρακάτω βρίσκεται στην πόλη της Κέρκυρας? Η άλλη βρίσκεται στη Βενετία…
